İlginin Berbata Gittiğini Bile Bile Devam Etmenin Sebebi
Uzun vakittir içinde olduğumuz birtakım durumlarda vakit zaman kritik kararlar vermemiz gerekebiliyor. İnsanı yıpratan bir işten istifa etmeyi düşünmek ya da münasebetiniz sizi yıpratmaya başladığında onu sonlandırmayı planlamak üzere birçok karar, işler berbata gitmeye başladığında aklımıza gelir.
Bu üzere kritik kararlar vermemizin gerektiği anlarda bizleri yanılgıya düşüren ‘batık bedel sendromundan’ bu içeriğimizde bahsedeceğiz. Kelam konusu yanılgı, karar vereceğimiz vakitlerde ileride ne olacağına değil, geçmişte ne yaptığımıza odaklanmamıza sebep oluyor. Yani ziyandan dönmek yerine, ödemiş olduğumuz bedele sıkıca sarılmamıza yol açıyor.
İzlemesi adeta azap olan bir sineması, sadece bilete para verdiğiniz için sonuna kadar izliyorsanız siz de bu durumdan muzdaripsiniz demektir:
Evet, batık bedel sendromu bu üzere kolay durumlarda, iş hayatınızdaki kıymetli kararlarda ve daha nicelerinde kendini gösterir. Lakin ansızın karşımıza çıkan kararlardan çok, berbata giden durumlar karşısında alacağımız kararlarda karşımıza çıkar. Bu durumlarda insanları yanlış karar vermeye iten şey ise, o mevzuda yaptıkları yatırım olur. Yani maliyet, getirinin önüne geçer.
Örnek olarak sağlıklı bir biçimde bu günlere getirdiğiniz 4 yıllık bağınızda, evlenmek isteseniz de karşı tarafın evlenmeye istekli olmadığını ve olmayacağını anladınız. Bu noktada duygusal faktörler işin içine girdiğinde ayrılmak sıkıntı olsa da mantıklı olan karar, bunu bir tecrübe olarak görüp kendi yolunuza odaklanmak olacaktır.
Ancak batık bedel sendromu, sizleri bu 4 yıl içinde yaptığınız yatırıma, yani gösterdiğiniz gayrete odaklanmaya zorlar. Bu gayretlere odaklanınca da az evvel bahsettiğimiz mantıklı olan kararı görmekte zorlanır, bir yere varmasını umarak bağlantının içinde kalırsınız. Yani karar vermeniz gerektiğinde bu kararı şimdiki ve mantıklı olan fikirle değil, geçmişe bakarak verirsiniz. Münasebetiyle mantık dışı verilen kararı yatırım olarak görürsünüz.
Mantıksız kararların da gerisinde belirli sebepler var alışılmış. Birincisiyle başlayalım: Vaktimizi, paramızı ve eforumuzu israf ediyormuş üzere görünmek istemiyoruz
Bağ örneğinden devam edecek olursak, kelam konusu 4 yılda yaptıklarınızı düşünelim. Maddiyata kıymet veriyorsanız harcadığınız para yahut maneviyata kıymet veriyorsanız birlikte geçirdiğiniz vakitler ve karşılıklı aldığınız armağanlar üzere birçok şey, münasebetinizi bitirdiğiniz an çöpe gidecekmiş üzere gelir.
Ya da rastgele bir alana yaptığınız yatırımlar daima sizden bir şeyler götürüyorsa ve asla getiri sağlamıyorsa, mantıklı olan şey elinizde olan parayı daha mantıklı alanlara yatırmak olacaktır. Ama bu vakte kadar kelam konusu alana çok fazla para yatırdığınız gerçeği sizi bırakmaz ve çöpe gitmesini de istemediğinizden sonuna kadar gitmeniz gerekiyormuş üzere düşünürsünüz.
İkinci bir sebep ise kaybetmeyi dayanılmaz bulmaktan kaynaklanıyor: “O kadar parayı boşuna mı verdik?”
Davranış psikolojisi alanının önde gelen isimlerinden Richard Thaler bu durumu, ”bir eseri yahut ayrıcalığı kullanma hakkına parayla erişmek, onun kullanım oranını artıracaktır” kelamlarıyla açıklıyor. Örnek olarak arkadaşınızla dışarıdan farklı yemekler söylediğinizi ve size gelen yemeği beğenmediğinizi düşünün.
Arkadaşınız fazladan söylediği yemeğini sizinle paylaşacak olsa da fazlaca ödeme yaptığınız kendi yameğinizi sadece bu sebeple yemeye çalışmanız mümkündür. Yahut evvelce sinema parasını ödediğiniz bir sinemaya gitmeyi tercih etmeniz, daha sonra arkadaşınızla birlikte bedavaya gidebileceğiniz bir sineması tercih etmenizden daha mümkündür.
Ya da çok para vererek aldığınız bir oyun sıkıcı gelmeye başlasa da sadece para ödediğiniz için oynamaya devam edebilirsiniz.
Zira her bir durumda, yaptığınız yatırımı kaybetmeniz kelam mevzusudur. Ya da gerçekten o denli midir?
Bitmek zorunda kalan bağlantılar ve istenilen yere getirmeyen iş atılımları… Hepsinin vardığı bir yer var: Ancak bu, makus giden şeyleri anında bitirin demek değil
Buraya kadar anlattığımız şeylerde sorun, yaptığınız şeye bağlı kalmak değildi. Tersine, bir şeye pes etmeden bağlı kalmak birden fazla vakit sizlere uygun sonuçlar getirecektir. Batık bedel sendromunda asıl anlatılmak istenen, batmış yatırımları ayağa kaldırmakla vakit kaybetmemenizdir.
Yani geçmişe bakarak günümüze yönelik karar vermeyin:
Bugün yapacağınız bir mali yatırımda evvelki yatırımlarınız sizleri yönetmemeli. Ya da bağlantılarınızı gözden geçirirken bu vakte kadar harcadığınız vakti hesaba katmamalısınız. Bu arsız olun demek değil. Daha çok, şimdiki vakitte karar verirken yitirdiğiniz paraya, efora ve en değerlisi vakte bakarak karar vermeyin demek.
Bunun yerine bugünün koşullarını hesaba katarak karar vermeniz gerekiyor. Örnek olarak 100 bin liranızın 80 bin lirasını, yaptığınız yatırımla kaybettiğinizi düşünün. Üzücü gelse de ilerideki yatırımlarınızda o 80 bin lirayı düşünmek yerine kalan 20 bin liranızı nasıl mantıklı kullanacağınıza odaklanmalısınız. Zira o para, tıpkı öteki durumlarda harcadığımız vakit ve efor üzere geri gelmemek üzere gitti.
Tıpkı bu formda bağlantılarınızda de geçmişten bugüne harcadığınız vakte, gayrete yahut paraya değil, aktüel durumda elinizde ne olduğuna odaklanarak karar vermeniz gerekiyor. 4 yılınızı size ziyan veren biriyle geçirmiş olabilirsiniz. Ancak bu 4 yıl boşa gitmesin diye beşinci yılı da feda etmeyi göze alıyorsanız batık bedel sendromundan hâlâ muzdaripsiniz demektir.
Makus olan bir sineması sadece parasını verdiğiniz için izlemeniz, makûs olan bir yemeği sadece para verdiğiniz için yemeye çalışmanız, yürümeyen ve size ziyan veren bir ilgiye sadece çok vakit harcadığınız için devam etmeniz, uğruna çok para harcadığınız ancak her seferinde sizi hüsrana uğratan bir yatırıma para harcamaya devam etmeniz ‘gerekmiyor’.
Hayatın her alanında, yaptığınız yatırımlar karşılığını veremeyecekse bunu kabullenin ve batık bedel sendromunun baş düşmanını her fırsatta hatırlayın: Zararın neresinden dönsen kârdır.
Kaynaklar: Birleşik Devletler Ulusal Tıp Kütüphanesi, The Decision Lab, Intermittent Diversion
Kaynak: https://www.webtekno.com/kotu-iliskiye-devam-etme-batik-bedel-sendromu-h122197.html
